در هر موردی که رسیدگی به پرونده و انجام تحقیقات از مطلعین و گواهان و یا معاینه محلی و یا هر اقدام دیگری که می بایستی در خارج از مقر دادگاه رسیدگی کننده به دعوا صورت گیرد ، لازم باشد این دادگاه به دادگاه صلاحیتدار نیابت می دهد تا حسب مورد اقدام لازم را معمول داشته و نتیجه را طی صورت جلسه ای به دادگاه نیابت دهنده ارسال نماید.
فلذا به این امر آگاه شده اید که چنانچه برای رسیدگی به دلایل ابرازی از سوی طرفین پرونده و یا اینکه دادگاه رأسا انجام یکسری تحقیقات دیگری را لازم بداند و انجام این امر در خارج از حوزه دادگاهی باشد که پرونده در آنجا مطرح می باشد، این دادگاه مراتب انجام تحقیقات را به دادگاهی که مثلاً شهود در حوزه قضایی آن ساکن هستند طی انجام امری که در قانون نیابت قضایی نامیده می شود خواستار شده و دادگاه مجری انجام امور خواسته شده نیز می بایستی نسبت به انجام آنها اقدام و پرونده را پس از تکمیل به دادگاه نیابت دهنده اعاده دهد.
در مواردی که تحقیقات باید در خارج از کشور ایران به عمل آید، دادگاه نیابت دهنده در حدود مقررات معهود بین دولت ایران و کشور مورد نظر، به دادگاه کشوری که تحقیقات باید در قلمرو آن انجام شود نیابت می دهد تا تحقیقات را به عمل آورده و صورتجلسه مربوطه را ارسال دارد و ترتیب اثر به تحقیقات انجام شده در خارج از کشور به میزان اطمینان دادگاه ایران از نتایج تحقیقات می باشد.
همچنین دادگاه ایران می تواند به شرط معامله متقابل، نیابتی که از طرف دادگاههای کشورهای دیگر راجع به تحقیقات قضایی به آنها داده می شود قبول کنند.
لازم است بدانید دادگاههای ایران، نیابت تحقیقات قضایی را برابر قانون ایران انجام می دهند لکن چنانچه دادگاههای کشور خارجی ترتیب خاصی برای رسیدگی معین کرده باشد، دادگاه ایران می تواند به شرط معامله متقابل و در صورتی که مخالف با موازین اسلام و قوانین مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد برابرآن عمل نماید.
در نیابت تحقیقات قضایی خارج از کشور، نحوه بررسی و تحقیق را برابر قوانین ایران تعیین و از دادگاه خارجی که به آن نیابت داده می شود، می خواهد که بر اساس آن کار تحقیقات را انجام دهد. در صورتی که دادگاه یاد شده به طریق دیگری اقدام به بررسی و تحقیق نماید، اعتبار آن منوط به نظر دادگاه خواهد بود.
بنابراین دادگاه نیابت دهنده، تمام اموری را که می خواهد توسط دادگاه دیگری انجام شود را مرقوم نموده و دادگاه انجام دهنده نیابت قضایی فقط ملزم به اطاعت بوده و نمی تواند خلاف آنچه که خواسته شده عمل نماید.
شرایط نیابت قضایی در قانون، موارد فوق الذکر بوده که امیدوارم نسبت به آن آگاهی پیدا کرده باشید.